Cnota dziwacka – właściciele Kórnika w kręgu poznańskich wolnomularzy

Abstrakt

W zbiorach Biblioteki Kórnickiej Polskiej Akademii Nauk znajdują się między innymi rzadkie
i ciekawe książki o wolnomularstwie, w tym pierwsze wydanie Konstytucji Andersona. Większość
tych pozycji zakupiono w drugiej połowie dwudziestego wieku. Jedyne dwie pozycje, o których
wiadomo, że należały do Tytusa hrabiego Działyńskiego (1796-1861), to francuski podręcznik Rytu
Adopcyjnego z roku 1787 oraz polski antymasoński druk zatytułowany Cnota dziwacka –
nieopatrzony datą, ale prawdopodobnie opublikowany w roku 1786 lub kolejnym. Fakt, iż nie jest
znana inna kopia tego druku, jest jednym z powodów przygotowania nowej redakcji jego tekstu.
Muzeum kórnickie posiada również rzadkie obiekty związane z wolnomularstwem, tj. cztery
odznaki lóż masońskich z początku dziewiętnastego wieku. Niniejszy artykuł jest pierwszą próbą
identyfikacji tych lóż i przypisania odznak członkom rodziny Działyńskich, dziedzicom Kórnika.
Masońska działalność Ignacego Działyńskiego (1754-1797), wuja Tytusa, jest szeroko znana, ale
członkostwo w bractwie jego brata, Ksawerego (1756-1819), zostało potwierdzone dopiero
niedawno. Należy przypuszczać, że trzy z odznak należały właśnie do Ksawerego, ponieważ
związane z nimi loże nie istniały za czasów Ignacego. Czwarta odznaka najprawdopodobniej
należała do Tytusa Działyńskiego, którego w młodości mógł wprowadzić do wolnomularstwa jego
ojciec. Badania nad tymi obiektami przekształciły się w szerszą analizę wczesnej historii
wolnomularstwa w Polsce, która zaowocowała obaleniem niektórych twierdzeń z monumentalnego
dzieła Ludwika Hassa. Co najważniejsze, wykazano, że Czerwone Bractwo (Confrérie Rouge) z
roku 1721 nie było organizacją wolnomularską (jak można często przeczytać w naukowej
literaturze historycznej w związku z twierdzeniami Haasa) oraz, że najwcześniejsza
udokumentowana polska loża powstała w Poznaniu około 1735 roku (w roku 1729 mogła działać
prowadzona przez cudzoziemców loża w Warszawie, ale ta informacja pochodzi z o wiele
późniejszych, dyskusyjnych przekazów). Dwa aneksy zawierają Cnotę dziwacką i tablice
genealogiczne ukazujące bliskie związki rodzinne Działyńskich z Kórnika z wybitnymi polskimi
wolnomularzami, w tym wszystkimi, poza jednym, Wielkimi Mistrzami Wielkiego Wschodu
Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego